4 juni 2025

Maar werkt dat wel?

Wie is eigenlijk het grootste slachtoffer van de Nederlandse politiek? De kiezer? De democratie? Of toch dat groepje Kamerleden dat zich bij de minste tegenwind als een gepeste brugklasser meldt bij de meester, in dit geval de Koning. Je zou haast een hand op hun schouder willen leggen en zeggen: "Kom, even diep ademhalen, dan gaan we samen kijken naar jouw copingmechanismen."

Een klas vol copingstrategieën

De Tweede Kamer is geen plek voor tere zieltjes, maar ook geen toneel waar alleen de hardste schreeuwers overleven. Toch lijkt het politieke speelveld de laatste jaren steeds meer op een klas vol kinderen in te grote pakken: de een met zijn borst vooruit, de ander met een grote bril die alles probeert te rationaliseren, weer een ander die zich terugtrekt en z'n tong tegen de wang drukt bij elke sneer die hij moet incasseren. Klinkt als de middelbare school? Klopt. Alleen staat deze school op het Binnenhof.

Van boybandpesters tot bultrugpolitiek

Misschien snap ik het beter dan ik zou willen. Vroeger werd ik gepest. Omdat ik anders was. Omdat ik die ene boyband niet kende. Omdat ik wegdroomde. En dus kreeg ik briefjes in m'n tas van zogenaamde geheime aanbidders. Wat ik deed? Naar de meester lopen. Maar ook niet echt. Want dan word je weer niet serieus genomen. Klinkt bekend, Kamerleden?

Wat ik leerde, was dit: je moet niet alleen naar het pestgedrag kijken, maar naar jouw reactie erop. Naar de coping. En het bizarre is: dat zie ik nu opnieuw, in de politiek.

Bijvoorbeeld bij Timmermans, of beter gezegd: die wijzende vinger en dat rode hoofd zodra hem… pardon, ik bedoel de burger weer eens onrecht wordt aangedaan. De toon is dan belerend, de blik fel. Alsof hij elk moment een leerling uit de klas kan sturen. Het komt ergens vandaan, dat is duidelijk.

Bij Yesilgöz zie je een ander patroon: alles strak, verzorgd, energiek. Ze staat met de borst vooruit, gooit er een scheldwoord in als het moet. Stoer? Zeker. Maar ook een pantser. Een manier om overeind te blijven in een veld waar ze zich zichtbaar vaak moet bewijzen.

En Wilders? Die vertrekt als hij zijn zin niet krijgt. Dreigen, domineren, framen. Als een meesterpester die precies weet waar de ander onzeker over is, en daar zijn hele strategie op bouwt.

Red mij! (Maar niet echt)

Als je gepest wordt, is het verleidelijk om iemand te zoeken die je komt redden. De meester, de media, de monarch. Maar daarmee blijft het systeem in stand. Want je leert jezelf niet beschermen. Je leert je plek niet kennen, je leert alleen overleven. En overleven is wat we nu zien: politici die zich willen bewijzen, maar blijven hangen in hun eigen onbewuste copingstrategie.

De gedragsanalist als spindoctor

Stel je voor: je belt mij, niet als gedragsanalist, maar als campagnecoach. Je zegt: "Help me, ik wil geloofwaardiger overkomen." Dan zeg ik niet: "Gebruik deze soundbite." Dan vraag ik: "Wat is jouw verhaal? Waar zit je pijn? Wat is je patroon als je onder druk staat?" Want als jij je coping niet kent, zal Wilders 'm voor je uitvergroten. En dan sta je daar weer: met samengeknepen lippen en beslagen bril.

Timmermans, Klaver en de pestkop op het schoolplein

Al jaren staat er een mooie speech van Jesse Klaver online, over hoe hij is opgevoed door zijn grootmoeder, vanwege de beperkingen van zijn ouders. Het niet voor vol aangezien worden op school. Onder andere dat bracht hem in de politiek. Hij wilde dat veranderen. Ok jongen, succes.

En we kennen allemaal de complexe dynamieken en het terugkerende pestgedrag waar Omtzigt op doelde: hij ging enkel harder doorwerken… om gehoord te kunnen worden?

En denk nog eens aan Timmermans: Dat diepe gevoel van rechtvaardigheid, of een oude wond waar iemand zich nooit meer door wil laten verrassen. Ook dat is coping. Alleen valt het net iets minder op in een driedelig pak.

Voor de spiegel, graag

Als integriteitsonderzoeker heb ik één gouden regel geleerd: als je je eigen ruis niet opruimt, beïnvloed je alles wat je waarneemt. En alles wat je besluit. Dus stel ik één simpele eis aan elke bewindspersoon in spé: laat je begeleiden. Niet door een spindoctor, maar door iemand die je leert voelen, reflecteren en navigeren. Als je dat niet aandurft, hoor je wat mij betreft niet thuis in de Kamer.

De glimlach die iets verraadt

Het grappige is: ik geef vaak les over het duiden van die ene glimlach. Je kent 'm wel. Zo’n glimlach die jij misschien als nep ervaart. Niet congruent. Niet in context te plaatsen. Dan leg ik uit: nep-lachen bestaat niet. Zelfs de kleinste grimas is een poging tot affiliatie. Een uitnodiging tot contact. Wat telt, is het motief erachter, dát is wat je moet leren duiden.

Maar gisteren zag ik iets anders. Bij de meeste Kamerleden en ministers zag ik een glimlach die congruent was. Eentje van opluchting, blijdschap zelfs. De woorden, de toon, het non-verbale gedrag, alles klopte. Geen masker. Geen afweer. Gewoon even: ik mag hier iets afronden. Of: ik hoef even niet te vechten. Dat zegt mij genoeg.

Herken je jezelf?

Misschien lees je dit als gescheiden ouder. Of als leidinggevende met een narcistische collega. Misschien herken je dat je pas achteraf zag dat het niet klopte. Dat je bleef, omdat je het kende. Omdat je dacht dat jij degene was die het moest oplossen. Ook dat is coping. En ook dat heeft een politieke parallel.

Conclusie: eerst je eigen shit, dan die van het land

De grap? Ik had het eigenlijk niet over jou. Ik had het over mezelf. En over wat ik leerde door de modder te kruipen. Daarom kan ik nu door gedragingen heen kijken. Daarom laat ik me niet gek maken door wat er gespeeld wordt in Den Haag. Niet als ik tegenover een overdreven zelfverzekerde kandidaat zit die eigenlijk keihard in zijn overlevingsmechanisme hangt. Niet als iemand me tijdens een integriteitsonderzoek probeert te intimideren met taal, status of volume. Want dat spel doorzie ik inmiddels, omdat ik het zelf heb gespeeld. En doorleefd.

Maar als gedragsanalist en voormalig integriteitsonderzoeker durf ik dit wel hardop te zeggen: zolang je als politicus je eigen copingmechanismen niet onder ogen ziet, ben je niet in staat om te regeren. Je bent dan slechts een projectie van je verleden. En dat maakt je ongeschikt. Niet omdat je geen talent hebt. Maar omdat je nog te veel ruis meeneemt in het besluitvormingsproces.

Tot die tijd? Blijft het gepeste klasje zich bij de meester melden. Want dat voelt veiliger dan volwassen worden.

---------------------------------------

Voor wie zich aangesproken voelt: mooi. Dan ben je klaar om het anders te doen. Voor wie denkt dat het niet over jou ging: bel me. Grote kans dat jij een van de eersten bent die ik coach bij je campagne.