25 maart 2024

Vandaag overkwam het mij. Net na een lezing over persoonlijke impact, leerde ik zelf een nederige les over mijn eigen vak.

Vier verdachten voor aanslag in Moskou hardhandig aangepakt
Vanochtend werd bekend dat er vier verdachten van de aanslag zijn opgepakt. Er kwamen beelden naar buiten van wat Amnesty International definieert als martelingen. En als je de beelden bekijkt, denk ik dat je er geen andere definitie aan kunt geven. Los van wat een aanslag veroorzaakt voor de vele betrokkenen, weten we inmiddels ook dat het verhoren van een verdachte met een uiterste zorgvuldigheid moet worden gedaan en dat druk, mishandeling en marteling niet werken.

Het telefoontje
Het is dan ook niet gek dat de media probeert te achterhalen wat er is gebeurd en of “verhoren” op deze manier nog steeds op grote schaal plaatsvinden, ook in Nederland. Het antwoord daarop, op basis van mijn ervaring en kennis is simpel: nee niet in Nederland. En zo had ik een uiterst goed en genuanceerd gesprek over wat ik weet over “investigative interviewen” en “verhoren” in Nederland. Naar aanleiding daarvan werd besloten een journalist naar mijn sprekerslocatie te sturen.

Oefenen met presteren onder druk
Inmiddels heb ik al een paar keer mogen oefenen met interviews geven en het leren omgaan met de media. En natuurlijk zijn er altijd zaken waar je niet blij mee kunt zijn, dat is ook mijn eigen perfectionistische blik op mijzelf. Van de ene naar de andere prestatie voelde ik de druk van het gebrek aan voorbereiding en de snelheid waarmee de ploeg aan de slag ging. En dat zette mij aan tot een stevige reflectie over interviewen, verhoren, maar vooral ook over de impact ervan.

We draaien de ronde tafel even om
Vele (wetenschappelijke) onderzoeken laten zien wat stress en het ervaren van druk met je kan doen. Hormonaal en fysiek gebeurt er veel als men (en blijkbaar ook ik) stress en druk ervaren. Je gaat sneller door je mond ademen, je voelt de ademhaling hoog zitten, de zenuwen gieren door het lijf en heel letterlijk: vooral veel cortisol en adrenaline. Interessant is het ook te weten dat al deze hormonen ook effect hebben op jouw geheugen en op jouw prestatie: je geheugen werkt minder goed en zelfs je IQ kan dalen met een flink aantal punten. En als je terugkijkt naar de beelden van de verdachten in Rusland zie je hoe het lijf reageert bij stress: het trillen, ineen duiken, geen (goede) antwoorden meer kunnen geven kunnen effecten zijn van een verkeerde manier van “verhoren”.

Wat dan wel
En dit is ook precies de reden waarom we in vooral de westerse landen heel anders tegen “verhoren” aan gaan kijken. We weten namelijk inmiddels dat druk slecht werkt. Een “verhoor” laat een bepaalde machtspositie zien.

Sterker nog, veel verdachten geven valse bekentenissen, al is het alleen maar om van de druk af te zijn. Het lichaam gaat in de overlevingsmodus. De boodschap in het Editie NL item: doe dat dus niet.

Zelfs de technieken zonder fysieke mishandeling of mentale beïnvloeding of zelfs manipulatie hebben veelal het effect dat je denkt de waarheid te krijgen, maar dan het nog maar de vraag of je de waarheid ook daadwerkelijk krijgt. Een meer filosofische vraag: “wat is de waarheid?” is nog veel belangrijker. Daarom ben ik meer van het achterhalen van de werkelijkheidsbeleving van de verdachte. Hoe is iemand in de situatie van de verhoorkamer terechtgekomen? En met welk wereldbeeld? Met welke motieven en belangen?

En om dat te bereiken heb je een verbinding nodig met de verdachte. Een relatie op basis van respect. We hebben het daarom niet meer over een verhoor, maar over een investigative interview. Je weet immers in de meeste gevallen nog niet of iemand ook echt heeft gedaan waarvan hij of zij verdacht wordt. Ook moeten we niet vergeten dat ook wij als investigative interviewers altijd onze eigen werkelijkheid creëren op basis van de feiten die we voor ons hebben liggen.

De reflectie over mijn eigen boodschap

• Dat ik mij kwetsbaar voel als ik mijzelf betrap op dingen die ik eigenlijk anders had willen formuleren. Maar dit nog niet te vergelijken is met de kwetsbaarheid die een verdachte kan ervaren. Nee, deze impact is nog vele malen groter.
• Dat ik juist daarom nog beter mijn woorden moet leren afwegen in een zeer kort tijdsbestek en dat het Editie NL-item dus een hele waardevolle les is in het zorgvuldig overbrengen van mijn expertise.
  
  
• Het interviewen en de gespreksvoering in een investigative interviewsetting is geen trucje, maar een vaardigheid. Tussen het beïnvloeden van een verdachte met behulp van bepaalde technieken en het manipuleren zit een hele dunne grens. Het enige dat echt werkt, is het oprecht aangaan van verbinding en een werkrelatie, met iemand die per definitie stress voelt door de situatie waarin hij of zij verkeert.

Een reden om geen media meer op te zoeken?
Nee, zeker niet. Even dacht ik mijzelf terug te willen trekken, maar dan besef ik weer waarom ik doe wat ik doe. Het interview vak is een hele andere dan het vak om met de media te communiceren. Het is juist een mooie uitdaging om nog beter in beide te worden, ook al voelt het soms even als pijnlijk en kwetsbaar.

Aandacht op de juiste plek.
Wat mij vandaag vooral deed beseffen, is dat wij in Nederland al heel lang afstand hebben genomen van praktijken die elders nog steeds plaatsvinden. En dat we niet mogen vergeten hoe moeilijk het vak van investigative interviewen eigenlijk is. Daarom deel ik graag mijn respect voor alle (politie)mensen die ik heb zien interviewen, heb zien leren en ontwikkelen. En voor de wetenschappelijk onderzoekers die er hun missie van hebben gemaakt om te onderbouwen hoe het wel moet: zonder hen had ik zelf nooit zo veel kunnen leren over de uitvoering en onderbouwing van het investigative interviewing vak!